Monday, February 3, 2014

Hipokrati nuk e kishte gabim...



Dikur Hipokrati tha shprehjen e famshme: "Let food be your medicine" pra : Le té jeté ushqimi ilaci juaj… Dhe Hipokrati nuk ka gabuar…
Studime té téra tregojné gjithmoné é mé shumé lidhjet e ngushta ndérmjet té ushqyerit jo korrekt dhe njé numri gjithnjé né rritje sémundjesh nga mé té zakonshmet deri tek ato té komplikuarat e vdekjeprurése. Késhtu lista mund té fillojé qé me gripin, virozat e ndryshme, infeksionet, alergjité, sémundjet e lékurés e duke vazhduar me crregullimet hormonale, osteoporozén, problemet e tjera me kockat, problemet dentale, aneminé, obezitetin apo anoreksiné, sémundjet kardio-vaskulare dhe pér ta mbyllur Kanceri.
ACS (American Cancer Society) dhe AICR (American Institute for Cancer Research) kané llogaritur se mé shumé se 30% e llojeve té tumoreve mund té parandalohen pérmes njé diete té shéndetshme dhe aktivitetit fizik, kurse 20% e tumoreve jané té lidhura ngushté me pérdorimin e duhanit dhe alkolit. Kjo do té thoté se nése adaptojmé njé stil jetese té shéndetshém duke béré zgjedhjet e duhura mé shumé se 50% e tumoreve dhe vdekjeve té shkaktuara nga tumoret mund té PARANDALOHET. A nuk éshté kjo pér ju njé arsye e mjaftueshme pér ta revolucionuar menjéheré jetén tuaj qé nga bazat???
Megjithaté kjo e uruar "ushqyerje korrekte" nuk éshté aq e thjeshté té béhet se sa éshté té thuhet. Né fund té fundit… kush mund té quhet ushqyerje korrekte? Vegjetarianét dhe veganét kané shumé té drejté kur thoné se duke konsumuar kryesisht perime dhe fruta organizmi i tyre pastrohet nga helmet dhe pasurohet me vitamina dhe minerale. Por edhe mish-ngrénésit kané té drejté kur thoné se proteinat jané njé nga elementét vitalé pér organizmin toné dhe duke i eliminuar apo limituar ti e démton shéndetin ténd né vend qé ta pérmirésosh.



Pra, ta themi troc… pér njé ushqyerje té shéndetshme na duhet pak kohé… kohé qé té méndojmé, té kuptojmé… Trupi yné na jep sinjale té qarta té gjitha herét qé ne hamé apo pimé dicka té gabuar. Akne qé shfaqen papritur, dhembje koke, té pérzjerja, dhembje stomaku, probleme me jashtéqitjen, lodhje kronike apo nervozizém i pa shpjegueshém… té gjitha kéto jané shenja qé trupi yné po vuan pasi ne kemi ngréné dicka jo té miré pér té dhe organizmi po mundohet e lodhet ta asimilojé. Ajo cka duhet té béjmé éshté té mésojmé té lexojmé kéto sinjale… pra té dégjojmé trupin toné dhe té kuptojmé cfaré ai vértet ka nevojé, cfaré i bén miré dhe cfaré e démton.



Pérséri nuk duket edhe aq e lehté.
Po ta mendosh miré, kur Hipokrati tha: Le té jeté ushqimi ilaci yné, me siguri ai nuk e kishte fjalén pér kéto ushqimet e paketuara, té ngrira, té konservuara e super té pérpunuara dhe as pér bimét, kafshét apo shpendét e kultivuar nga njeriu né ményré artificiale me hormone, antibiotiké e lloj lloj kimikatesh, por pér ushqimet e vérteta, kafshét dhe shpendét e egra té rritura natyrshém dhe bimét e rritura nga toka e virgjer, nga uji i burimeve dhe nga dielli. KAQ!!! VETEM KAQ!!!




Ja pra ku e gjetém njé bazé nga té nisemi pér té gjykuar ushqimin toné. Ushqim i vértet ose jo i vértet. Kjo éshté baza.
Uné pérpiqem té evitoj né maximum supermarketet. Né vend té tyre preferoj ti blej frutat dhe perimet tek tregu fshatar :D
Patjetér qé secili prej jush e ka njé té tillé né qytetin ku jetoni apo jo? Kjo zgjedhje e imja mé ndihmon té jem né kontakt me ushqimin qé do té ha, duke folur e zéné miqési me shitésit ata mé tregojné se ku dhe si éshté prodhuar domatja apo molla qé uné po blej. Né kété ményré uné para se té blej ushqimin blej né radhé té paré té gjithé informacionin e ploté qé mé duhet. 
Té njéjtén gjé béj edhe pér mishin, vezét dhe bulmetin… i blej tek kasapi apo bulmetorja ime e besuar, té cilét pérpara se té mé shesin ushqimin mé tregojné se ku éshté marré e si éshté rritur vici apo pula qé uné po blej.
Gjithashtu duke evituar supermarketet (duke qené se si rezistoj dot tundimeve) evitoj edhe até zakonin e keq qé ato kané duke reklamuar kéto gjérat e émbla aty né fund fare afér kasés… pra edhe nése uné béhem aq e forté sa mos ti hedh as edhe njé sy sektorit té émbélsirave né supermarket ja tek ato mé shfaqen pérpara syve tek kasa….UFFFFFFFFFF!!!!!!!!
Meqé ra fjala te émbélsirat, ja ku gjetém edhe njé tjetér kriter pér té gjykuar ushqimin toné: Helmi i émbél !!!!
Po, e lexuat miré… sheqeri (sidomos ai i bardhi, i rafinuar dhe i pérpunuar) éshté helmi mé i rrezikshém por dhe mé i émbél njékohésisht. Kjo éshté edhe arsyeja pse ne shpesh ndihemi té varur prej tij. Sa heré e themi fjaliné: uhh c'mé hahet dicka e émbél… Duke eleminuar njéheré e pérgjithmoné sheqerin nga dieta juaj, mé besoni...trupi juaj do té rilindé! Dhe kur them eleminoni sheqerin besoj nuk ka nevojé té pérmend émbélsirat, biskotat, cokollatat, karamelet, chewing gum-ét, pijet, corn flakes-at, brumérat, bukén e bardhé (uné kam eleminuar edhe té zezén) e té tjera si kéto. Sheqeri nuk ka "Zévendésues té shéndetshém". Té gjithé émbélsuesit komercialé pa pérmbajtje sheqeri jané 10 fish mé té démshém pér shéndetin. Prandaj zgjedhja mé e zgjuar né kété rast éshté qé nése vértet duhet té pérdorni sheqer pérdorni até té papérpunuarin fare, ngjyré kafe e errét (uné pérdor muscovado) ose mjaltin (sa mé organik aq mé miré) por mbani ménd qé edhe pse mé pak i démshém edhe kéto qé pérmenda sheqer jané prandaj duhen pérdorur né ményré té arsyeshme.
Né fillim té kétij postimi pérmenda proteinat si njé nga elementét mé vitalé pér shéndetin toné. Kjo éshté shumé e vérteté, sidomos né fazén e paré té jetés proteinat luajné njé rol té réndésishém né:
■ ndétimin e sistemit imunitar
■ krijimin e membranés sé qelizave té reja
■ riparimin e qelizave té démtuara
■ transportimin e oksigjenit dhe vlerave ushqimore ne trup
■ mbarévajtjen e procesit té prodhimit té hormoneve dhe enzimave


Por jo té gjitha proteinat jané té shéndetshme. Burim pér proteina té mira jané ushqime si:
■ mish viçi organik i rritur né natyré
■ mishi i shpendévé dhe kafshéve té egra
■ mishi dhe vezét e pulave té rritura né natyré
■ peshku (i peshkuar jo i kultivuar)
■ prodhime deti (té peshkuara jo té kultivuara)
■ frutat e thata organike (jo ato té konfeksionuara té pjekura apo té kriposura)
■ bulmeti i marré nga kafshé té rritura né natyré
Proteina té shéndetshme:
Ka njé tjetér burim, jo vetém proteinash té mira dhe shumé vlerash té tjera ushqyese té réndésishme pér shéndetin toné:
Kockat!!! Besoj ju té gjithé i mbani ménd gjyshet tona qé me kockat e viçit bénin Paça apo Paçe (varet nga zona ca i thoné paça ca paçe)??? Epo kéto gjyshet tona diç paskan ditur, nuk paskan qené edhe aq prapa bote… (Merrni disa kocka mundésisht gjymtyré tek kasapi, i fusni né furré dhe lérini 20min sa té marrin njé ngjyré pak kafe, pastaj vendosini né njé tenxhere té madhe, hidhni brénda njé karroté, njé qepé té ndaré né 4 pjesé me gjithé lékuré, dy thelpinj hudhra me gjithé lékuré, disa degé majdanozi, disa degé kopér, 2-3 gjethe dafine, 1 luge gjelle uthull molle, pak kripé dhe mbulojini me ujé té ftohté. Uthulla do té béjé té mundur nxjerrjen e té gjitha mineraleve nga kockat. Vendosini né zjarr deri sa uji té vlojé pastaj uleni intensitetin e zjarrit dhe léreni qé zjerja té vazhdojé né zjarr shume té avashté pér 4-5 oré. Mé pas kulloheni léngun né njé kullesé té imét dhe léreni té ftohet. Pasi té ftohet hiqni me lugé yndyrén qé éshté ngurtesuar né sipérfaqe. Léngu i mbetur tanimé né formé xhelatinoze éshté njé pérqéndrim i jashtzakonshém vlerash ushqyese. Merrni cdo dité 3-4 lugé gjelle nga kjo paçe e pérgatitur nga veté ju, mund ta ngrohni e ta pérdorni si supé, ose mund ta shtoni né gatime té ndryshme si perime apo oriz.)

                  
   
 
Njé tjetér element shumé i domosdoshém pér organizmin jané yndyrat, por ato té mirat. Si burim yndyrash té mira zgjidhni:
■ vajin e ullirit (jo té skuqur dhe as té zjeré)
■ ullinjt
■ avokadot
■ frutat e thata
■ farat e ndryshme (lini, luledielli, kungulli, susami)
■ peshkun e yndyrshém (salmonin, sardelet, merlucin, harengén etj)
■ suplementet me vaj peshku té pasura me Omega3

Burime yndyre té shéndetshme:

Dhe ja ku u erdhi radha fibrave ushqimore, aq té mira dhe té réndésishme pér ne. Zgjidhni fibrat qé vijné nga perimet mé sé shumti, sidomos perimét e quajtura gjethe-jeshilé si lakra, spinaqi, sallata, rukola. Gjithashtu mos harroni perimet e pasura me antioksidanté si lulelakra apo brokoli, dhe ato té pasura me karotenoid si karrotat, rrepat dhe domatet.
Njé tjetér burim fibrash jané edhe drithérat… por pér to ka shumé diskutime. Uné personalisht i kam hequr nga menuja ime dhe ndihem shumé miré.
Egzistojné disa ushqime, ato té quajtura superushqime, qé jané shuméfish mé té vlefshme pér organizmin toné se sa té tjerét. Ja ku keni njé listé me superushqime:

  1. Boronicat


Superfuqia e boronicave qéndron né ngjyrén e tyre. Ngjyra e tyre blu e thellé vjen si pasojé e pérmbajtjes sé larté té flavonoideve. Kjo komponente mbron qelizat e trurit dhe neuronet nga efektet e démshme té oksidimit dhe nga inflamacioni.
  1. Sardelet


Sardelet pérmajné né cdo gram té tyré po té njéjtén sasi yndyrash té shéndetshme Omega 3 sa edhe salmoni, pér mé tepér ato jané ekologjike, pra konsumimi i shpeshté i tyre nuk e démton ekosistemin. Jané jo té shtrenjta dhe té pérballueshme nga cdo shtresé sociale. Jané té pasura me proteina super té shéndetshme dhe si  vleré e shtuar, nése i konsumoni pa ua hequr shtyllén kurrizore, merrni edhe njé dozé té miré kalciumi.
  1. Spinaqi


Spinaqi éshté i pasur me antioksidanté, vitaminé C, beta-karoten dhe elementé té tjeré si luteina dhe zeaxanthina, njé dyshe qé vepron né mbrojtjen e syve tuaj nga dielli dhe né mbrojtjen kundér degjenerimit molekular. Njé racion spinaq i freskét té furnizon me dyfishin e sasisé sé nevojshme ditore te vitaminés K e cila luan njé rol aq té réndésishém né shéndetin kardiovaskular dhe né shéndetin e kockave tuaja. Pér mos té harruar qé spinaqi éshté burimi kryesor vegjetarian i hekurit, njé tjetér element i réndésishém qé mes té tjerave forcon flokét dhe thonjté tuaj.
  1. Féstéku

Njé nga frutat e thata qé pérvec se e pasur me proteina, fibra té tretshme dhe omega3, éshté edhe njé burim i fitosteroleve qé éshté vértetuar se ndihmon me uljen e LDL (apo kolesterolit té démshem né organizém). Féstéku gjithashtu éshté edhe fruti i thaté i pérzgjedhur né rastet kur doni té humbisni né peshé. 15 fésték mund té shérbejné si njé pérmirésues i theksuar i shijes sé vaktit tuaj dietik dhe do ti shtojné atij vetém 50cal.
  1. Cokollata e zezé

Besojeni ose jo, cokollata e zgjedhur me zgjuarsi, éshté njé nga ushqimet mé té shéndetshme qé egzistojné. Nése merrni 30g né dité cokollaté té zezé (min 70% kakao), organike, té pa sheqerosur dhe pa konservanté, jo vetém qé ajo do té stabilizojé presionin e gjakut, do t'ju furnizojé mé antioksidanté dhe do té pérmirsojé shéndetin né pérgjithsi, por do t'ju pérmirsojé edhe humorin. Sekreti éshté té mbani nén kontroll porcionet ditore, pasi 30g cokollate jane 150cal.
  1. Speci i kuq


Speci i kuq pérmban dyfishin e sasisé sé vitaminés C qé pérmban njé portokall. Pérmban beta-karoten dhe likopen qé ulin rrezikun e sémundjeve té syve si psh: katarakti dhe pérmban gjithashtu antioksidanté té fuqishém qé ndihmojné organizmin té pastrohet nga radikalét e liré dhe ndihmon té mbani enét e gjakut dhe lékurén tuaj té forté dhe té shéndetshme.
  1. Fasulet


Burim i shkélqyer proteinash dhe fibrash bimore, dy elementé kéta qé ju béjné té ndiheni té ngopur dhe té kénaqur, stabilizojné rritjen e sasisé sé sheqerit né gjak qé ndodh zakonisht pas vakteve dhe ju ndihmon késhtu té ndiheni té kénaqur. Dy elementé té tjeré té réndésishém qé mund ti gjejmé te fasulet né sasi té konsiderueshme jané magnezi dhe potasi, té dy nutrienté té vlefshém pér shéndetin kardiovaskular.
  1. E bardha e vezés


E bardha e vezés éshté burim i shkélqyér i pa yndyrshém proteinash té njé cilésie té larté. Proteina té cilat ndihmojné kockat, flokét dhe thonjté té qéndrojné té forté dhe pér mé tepér ju béjné té ndihéni té ngopur dhe té ushqyer pér njé kohé té gjaté me shumé pak kalori. Njé omleté me té bardha vezésh dhe gjethe spinaqi do té ishte méngjesi ideal pér shéndetin tuaj.
  1. Térshéra


Njé zévendésuese e shkélqyer e drithrave té tjera té démshme, térshéra éshté po njésoj e pasur né fibra ushqimore por ju ndihmon né uljen e kolesterolit dhe mbajtjen nén kontroll té sasisé sé sheqerit né gjak.
  1. Kungulli


Kungulli éshté njé burim shumé i miré beta-caroteni dhe potasi. Beta-karoteni éshté antioksidanti qé ju ndihmon kundra plakjes sé qelizave dhe potasi éshté minerali qé ndihmon uljen e presionit té gjakut dhe shéndetin e kockave. Kjo dyshe elementésh mendohet té jeté dyshja fituese kundra artritit.
  1. Avokado

Dhe sé fundmi por jo e fundit Avokado. Diku kam lexuar se e kané quajtur avokatin e trupit toné. Jam plotésisht dakord. Avokadot pérmbajné 18 amino acidet esenciale té nevojshme pér krijimin e proteinave, pérmbajné fibra vegjetale té réndésishme pér sistemin toné tretés, pérmbajné njé sasi té konsiderueshme yndyre té shéndetshme, pérmbajné njé sasi té konsiderueshme karotenoide si alfa apo beta karoten, lutein etj, pérmbajné agjenté anti inflamator dhe shumé vitamina. Mjafton njé feté e hollé avokado né dité dhe organizmi juaj do té fillojé té rinohet.
 
Mund té zgjatem e té flas me mijra e mijra rreshta pér kété argument kaq té diskutuar sic éshté ushqyerja, por po ndalem kétu pér momentin duke e mbyllur me disa késhilla praktike shumé té vlefshme:
  • Kurré mos hani vaj té skuquar apo té zjeré. Cdo vaj (edhe ai i ullirit) né kontakt me té nxehtin oksidohet, pra kthehet né helm pér organizmin toné. Konsumoni lirisht vajin e ullirit ne sallata te ftohta ose shtojani gjellés me perime pasi té keté mbaruar zjerjen dhe té jeté duke u ftohur. Né kété ményré ju do té merrni nga vaji i ullirit té gjitha vlerat e tij té pa démtuara.
  • Pastrohuni cdo javé duke caktuar njé dité té javés si dita juaj e gjelbér. Kjo do té thoté qé njé dité né javé té hani vetém perime jeshile si sallata, spinaqi, lakra, rukola, brokoli, spec jeshil, selino, majdanoz etj… te gjalla ose té gatuara né avull, si dhe té konsumoni lengun e tyre, pra né njé shtrydhse frutash né vend té frutave té hidhni té gjitha perimet jeshile qe deshironi dhe té pérgatisni késhtu léngun tuaj e ta pini gjaté dités (mesatarisht 3 gota né dité). Duhet té béni kujdes pasi kjo dité nuk duhet té keté asnjé konsumim tjéter, as drithéra, as fruta, as mish, as peshk, as vaj dhe as kripé. Vetém ujé, perime dhe léng perimesh. E di qé éshté jo e lehté por kjo metodé pastrimi ju sjell aq shumé benefite sa nuk e imagjinoni dot.
  • Kujdes me drithérat e "shéndetshme". Drithérat duhen konsumuar né sasi shuuuuuumé té limituar pasi ato pas procesimit né sistemin toné tretés kthehen né sheqer dhe ne e dimé qé sheqerin trupi yné nuk e pélqen.
  • Pini cdo méngjes eséll njé goté ujé té ngrohté mé léng limoni té freskét. Pérvec sé ju pastron nga helmet e cliruar gjaté natés né organizém ajo do tju ndihmojé edhe né shkrirjen e dhjamit.
  • Hani méngjes. Ky éshté nderi mé i madh qé mund ti béni shéndetit tuaj. Méngjesi duhet konsumuar si vakti mé i réndésishém i dités, duhet ngréné ulur né tavoliné dhe nuk duhet té mungojé asgje. Duhet té pérmbajé patjetér proteina the fibra nga burime té shéndetshme dhe pse jo njé caj mé shijen tuaj té preferuar aroma e té cilit ju bén té ndiheni miré dhe té relaksuar. (Méngjesi im ideal? Omleté me té bardhé veze + spinaq + gjoks pule i zjeré qé né darke dhe njé filxhan caj mali me kanellé dhe mjalt)
  • Pérdorni kombinimet e zgjuara té ushqimeve si psh: salmon me rukola, domate me avokado, térshéré me léng portokalli, brokoli me gjoks pule, boronica me rrush, cokollaté e zezé me mollé té pa qéruara, limon me lakér jeshile, mish i kuq me rozmariné, peshk me hudhra, bajame me kos etj etj si kéto ushqime té cilat né kombinim me njéra tjetrén kané njé efekt pastrues dhe ushqyes pér organizmin shumé heré mé té larté se sa konsumimi i tyre vec e vec. Kombinimi mé i keq qé mund té béni éshté karbohidrate me proteina, psh: makarona me mish. Kéto dy elementé kané procese tretjeje shumé té ndryshém nga njéri tjetri prandaj konsumimi i tyre njékohésisht e sforcon organizmin té kryejé dy puné té ndryshme njékohésisht. Si rezultat i kétij sforcimi tretja béhét keq, béhet ngadalé ose lihet pérgjysmé, cka sjell pasoja té pariparueshme pér sistemin toné tretés.
  • Pini ujé rregullisht gjaté dités por jo gjaté vakteve dhe jo né harkun kohor 20 min para dhe pas vaktit. Konsumimi i ujit né kété kohé bén té mundur hollimin e léngjeve gastrike qé jané gati té tresin ushqimin dhe hollimi i tyre con né ngadalésimin e procesit té tretjes.
  • Frutat nuk duhen konsumuar bashké me vaktin. Zakoni qé ne kemi né pérgjithsi i ngrénies sé frutave pas vaktit éshté shumé i gabuar. E mira éshté qé frutat té konsumohen si vakt mé vehte, vakt ndérmjet vakteve, pra né paradite ose pér zemér, minimumi 2 oré larg vaktit paraardhes dhe atij pasardhés.